مذاکرات هسته ای در گردنه «پارچین»

ایستگاه ششم نزدیک است؛ ایستگاه «مذاکرات». هیات‌های فنی-حقوقی جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مسافرانی هستند که فردا در این ایستگاه پیاده می‌شوند؛ ‌مسافرانی که دوشادوش هم پنج ایستگاه را پشت سر گذاشته‌اند؛ دست‌خالی و بدون هیچ دستاوردی. اما دو طرف هنوز ناامید نشده‌اند که اگر غیر از این بود از ادامه راه سر باز می‌زدند.

البته «اجبار» هم نقش انکار‌ناپذیری برای این همراهی دارد. هرکدام به دلایلی؛ جمهوری اسلامی مجبور به این همراهی است چون تلاش دارد که اثبات کند برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و آژانس هم ناچار به اثبات یا رد اسنادی است که در برنامه هسته‌ای ایران شبهه ایجاد کرده؛ ‌اسنادی که اکنون اعتبارشان زیر سوال است؛ پیشتر از سوی جمهوری اسلامی ایران و اکنون از سوی دیپلمات‌ها و رسانه‌های غربی.

 به گزارش روزنامه انگلیسی «گاردین»، دیپلمات‌های غربی معتقدند اسراییل به منظور همراه کردن جامعه بین‌المللی برای اقدام نظامی علیه جمهوری اسلامی، اسناد و اطلاعاتی را درباره برنامه هسته‌ای ایران افشا کرده است. این در حالی است که بر پایه بخشی از همین اسناد و اطلاعات، مناسبات تهران و آژانس شکرآب شده و هیات‌های فنی و حقوقی برای رفع سوءتفاهمات و اختلافات پنج دور با یکدیگر مذاکره کردند؛ با یک دستور کار ثابت؛ تلاش برای دستیابی به «نقشه راه»ی به منظور حل و فصل سوالات و ابهامات حول محور برنامه هسته‌ای ایران. در راس این دستور کار نیز درخواست بازدید بازرسان آژانس از سایت «پارچین» قرار دارد.

با این حال دو دور مذاکره (اواخر بهمن و اوایل اسفند سال گذشته) در تهران و سه دور مذاکره (اردیبهشت، خرداد و شهریور سال‌جاری) در وین هم، تاکنون منجر به آن نشده است تا گره از اختلافات میان دو طرف باز شود. گره‌ای که با خط قرمز مشترک ایران و آژانس کورتر هم شده است. سایت «پارچین» خط قرمز مشترک دو طرف است. آژانس خواستار بازدید از این سایت است و ایران مخالف. جمهوری اسلامی این سایت را نه هسته‌ای بلکه نظامی می‌داند و آژانس مدعی وجود فعالیت‌های هسته‌ای در این سایت است.

آژانس می‌گوید برای این ادعا سند دارد و ایران زیر بار نرفته است و آن را غیرواقعی می‌داند. همین شد که دو طرف در مذاکرات پیشین نتوانستند برای ادامه مذاکرات به توافق برسند. درخواست بازدید از سایت پارچین در حالی مطرح شده است که براساس پیمان ان‌پی‌تی، آژانس تنها مجاز به بازدید و بازرسی از تاسیسات هسته‌ای اعلام شده از سوی کشورهای عضو است.

درخواست بازدید از سایت پارچین در حالی مطرح شده است که براساس پیمان ان‌پی‌تی، آژانس تنها مجاز به بازدید و بازرسی از تاسیسات هسته‌ای اعلام شده از سوی کشورهای عضو است. در حالی که جمهوری اسلامی ایران این منطقه را به آژانس برای بازرسی معرفی نکرده است چراکه تاکید دارد در این سایت فعالیت هسته‌ای صورت نمی‌گیرد. با این حال آژانس از ایران انتظار دارد که نه پیمان ان‌پی‌تی بلکه الحاقیه این پیمان را در دستور کار قرار دهد؛ الحاقیه‌ای که بر اساس آن، بازرسان آژانس، این اختیار را پیدا خواهند کرد که حداکثر ظرف 48ساعت از هر نقطه‌ای چه اعلام شده و چه نشده از سوی کشور عضو ان‌پی‌تی بازدید داشته باشند.

این در حالی است که جمهوری اسلامی هرگونه امکان تصویب «پروتکل الحاقی» را منوط به بازگرداندن پرونده هسته‌ای ایران از شورای امنیت سازمان ملل متحد به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کرده است. بر این اساس حتی نخستین سفر «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس به تهران پیش از آغاز چهارمین دور مذاکرات ایران و آژانس و توافق حاصل میان او و سعید جلیلی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران نیز نتوانست باب بسته توافق میان دو طرف را باز کند.

آمانو دوم خرداد حدود دو هفته پیش از چهارمین دور مذاکرات تهران و آژانس در وین در سفر خود به تهران با مقامات بلندپایه جمهوری اسلامی ایران از جمله سعید جلیلی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران در مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک با گروه 1+5 دیدار کرد؛ دیداری که بیش از دو ساعت به طول انجامید و دو طرف با لبخند رضایت از محل مذاکرات خارج شدند؛ لبخندی که حکایت از یک توافق جدی داشت؛ توافقی که خبر آن پس از بازگشت یوکیا آمانو به وین منتشر شد: «جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌زودی تفاهم‌نامه رفع اختلافات هسته‌ای امضا می‌کنند. » مدیرکل آژانس انرژی اتمی، در بازگشت از تهران و در فرودگاه وین در جمع خبرنگاران با اعلام این خبر گفته بود که «به‌رغم وجود اختلافاتی» این توافقنامه جدید «خیلی زود» امضا خواهد شد. او با این حال اضافه کرده بود که سعید جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران اطمینان داده است که وجود این اختلافات «مانعی بر سر راه این توافق تازه نخواهد بود.»

آمانو در ادامه تاکید کرده بود که امکان بازدید بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سایت پارچین نیز جزیی از توافق تازه تهران و آژانس خواهد بود. با این حال هیات‌های مذاکره‌کننده تهران و آژانس به منظور دستیابی به توافق نهایی 19 خرداد سال‌جاری در وین که مقدمات آن در تهران فراهم شده بود، رو در روی هم قرار گرفتند و بیش از هشت ساعت با یکدیگر گفت‌وگو کرده. در نهایت هم هرکدام به شکلی متفاوت مکان مذاکرات را ترک کردند.

هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ناامید و هیات جمهوری اسلامی ایران خوشبین و امیدوار؛ مثل همیشه. همین شرایط سه ماه پس از آن نیز تکرار شد. سوم شهریور یعنی در پنجمین و آخرین دور مذاکرات ایران و آژانس. در پایان آن مذاکرات در حالی‌که «علی‌اصغر سلطانیه»، سفیر و نماینده دایم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سرپرست هیات مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی مذاکرات را مثبت و کارشناسی توصیف کرد و هرمان ناکارتس، معاون امور پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و رییس هیات مذاکره‌کننده با ایران در پایان این مذاکرات مدعی شده بود: «اختلافات اساسی همچنان باقی مانده که مانع به توافق رسیدن شده است.»
همین اختلافات سبب شد که وقفه‌ای سه‌ماهه در مذاکرات دو طرف ایجاد شود.

با این حال هیات‌های فنی و حقوقی ایران و آژانس روز پنجشنبه بار دیگر رودرروی هم قرار می‌گیرند تا شاید زمینه کاهش اختلافات و دستیابی به یک راه‌حل را فراهم کند. هر چند براساس گزارشی که رویترز منتشر کرده است دیپلمات‌های غربی در مورد این‌که این نشست به نتیجه ملموسی منتهی شود ابراز تردید کرده‌اند. در همین رابطه نیز یک دیپلمات غربی در اتریش به این خبرگزاری گفت: «گمان نمی‌کنم که پیشرفت خاصی در راه باشد. هرچند نگاه متفاوت دیگری نیز به این مذاکرات وجود دارد؛ نگاهی که معتقد است آژانس باید در مسیر تجدید اعتبار خود گام بردارد؛ اعتباری که به دلیل مبنا قرار دادن اسناد و اطلاعات نادرست در مذاکرات با ایران زیر سوال است.»

روزنامه انگلیسی گاردین در مقاله‌ای به قلم یکی از معتبرترین سردبیران خود خبر داد که اسراییل پس پرده سندسازی‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران قرار دارد. آژانس هم از این اقدامات ناراضی است و حس می‌کند موضعش در مقابل ایران تضعیف شده است.

«جولیان برگر» در این مقاله که دیروز منتشر شد نوشت: اسراییل برای جلب همراهی جامعه بین‌المللی برای اقدام علیه تهران، اطلاعات حساسی را درباره برنامه هسته‌ای ایران افشا کرده است. به گفته آنها، این اقدامات اسراییل نتیجه معکوس داشت و تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران را مختل کرد.

او در ادامه این مقاله تاکید کرد: «جدیدترین مطلب افشا شده توسط خبرگزاری آسوشیتدپرس، یک طرح ایرانی است که فیزیک یک انفجار هسته‌ای را نشان می‌دهد اما دانشمندان به سرعت اشتباهی را خاطرنشان کردند که اهمیت و صحت آن را با تردید مواجه کرد.»

سردبیر گاردین ادامه داد: در مقاله‌ای در مجله دانشمندان هسته‌ای اعلام شد: «این طرح چیزی بیش از یک تجزیه و تحلیل سرهم‌بندی‌شده یا یک حقه غیرحرفه‌ای نیست.» طرح منتشرشده پس از آن‌که معلوم شد بخشی از یک پرونده اطلاعاتی در آژانس درباره فعالیت‌های ادعاشده علیه ایران در زمینه تسلیحات هسته‌ای است، سوالاتی را درباره تحقیقی که به‌وسیله بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در دست انجام است، مطرح کرد.

به گزارش گاردین «این افشاگری‌ها بخشی از تشدید جنگ پنهان در مورد برنامه اتمی ایران در وین مقر آژانس است. سازمان جاسوسی اسراییل، موساد، در پایتخت اتریش بسیار فعال است. تحلیلگران بر این باورند این اتفاق (درز اطلاعات) دست آژانس را رو کرد و نشان داد این نهاد چه چیزهایی می‌داند و چه چیزهایی را نمی‌داند و در نتیجه موقعیت بازرسان آژانس را به شدت کاهش داد و مذاکره با مقامات ایرانی درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته این کشور را بی‌ثمر کرد.»

بر این اساس ممکن است این دور از مذاکرات با نگاهی متفاوت از سر گرفته شود؛ نگاهی بر پایه تردید آژانس به اسنادی که تاکنون مبنای مذاکرات با ایران بوده است. هرچند این احتمال وجود دارد که هیات مقابل نیز با رویکرد متفاوت در این مذاکرات حاضر شود؛ ‌رویکردی که زمینه کاهش اختلافات را فراهم کند و منجر به گشوده شدن باب تازه همکاری‌ها با آژانس شود؛ همکاری‌هایی که اثر آن بر مذاکرات سیاسی جمهوری اسلامی ایران و گروه 1+5 و احتمالا در کاهش فشارها و تحریم‌ها متبلور خواهد شد.

منبع: بهار